Ağrı, vücudun zarar görebileceğini veya zarar gördüğünü işaret eden genel bir uyarı mekanizması olarak tanımlanabilir. Tıbbi olarak ise ağrı, doku hasarının gerçek veya potansiyel varlığını işaret eden ve sinir sistemi tarafından algılanan rahatsız edici bir duyum ve duygudur. Ağrı, fiziksel ve psikolojik etmenlerin yanı sıra kişilerin geçmiş deneyimleri, inançları ve kültürel faktörleriyle de şekillenir.
Ağrı Nedir?
Ağrı, vücudun zarar görme olasılı olduğunu işaret eden uyarı sinyali olarak da tanımlanabilir. Tıbbi olarak ise ağrı, doku hasarının gerçek veya potansiyel varlığını işaret eden ve sinir sistemi tarafından algılanan rahatsız edici bir duyum ve duygudur. Ağrı, fiziksel ve psikolojik etmenlerin yanı sıra kişilerin geçmiş deneyimleri, inançları ve kültürel faktörleriyle de şekillenir.
Ağrı Nörolojik, duygusal ve sosyal bileşenleri olan karmaşık bir deneyimdir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), ağrıyı yalnızca fiziksel bir rahatsızlık olmaktan çıkarıp yaşam kalitesini düşüren bir halk sağlığı sorunu olarak da ele alır. WHO verilerine göre gelişmiş ülkelerde her 10 kişiden 1’i, gelişmekte olan ülkelerde ise her 5 kişide 1’i kronik ağrı hastasıdır. Bu oranın dünya genelinde 1,5 milyardan fazla ağrı hastasına denk geldiği tahmin edilmektedir.
Ağrının Belirtileri Nelerdir?
Ağrı genellikle rahatsızlık, sızı, zonklama, bıçak saplanır cinsten acı veya keskin hislerin eşlik ettiği algıdır. Vücudun hangi bölgesinde ağrı varsa o bölgeye odaklanmış dikkat ile birlikte huzursuzluk, endişe ve korku gibi duygular ortaya çıkabilir. Ayrıca ağrının şiddetini artıran stres ile gerilim kas gerginliğine ve dolayısıyla ağrının daha da şiddetlenmesine neden olabilir.
Ağrının karakterini tanımlamak zorluğu ve öznel olması nedeniyle yaygın olarak ağrı ölçeği adı verilen ölçekler kullanılır. Bu ölçekler genellikle 0’dan 10’ya kadar olan sıralamada ağrı şiddetini belirtme üzerine kuruludur.
Ağrının Tarihi
Ağrı şiddetini belirtmek için kullanılan en yaygın ölçeklerden biri A.B.D.’de oluşturulmuş ve dünyada birçok yerde kullanılan “Numerik Ağrı Değerlendirme Ölçeği” (Numerical Rating Scale-NRS) dir.
NRS’de hastadan 0 (ağrısız) ile 10 (en kötü ağrı) arasında sayısal değer vermesi istenir. NRS’yi kullanarak hasta herhangi bir zamanda hissettiği ağrıyı veya son 24 saat içerisinde hissettiği en kötü ağrıyı değerlendirebilir.
Ağrının Türleri Nelerdir?
Ağrının birçok farklı türü vardır ve bunlar çeşitli kriterlere göre sınıflandırılabilir. Yaygın ağrı türleri arasında akut ağrı, kronik ağrı, nociceptif ağrı, nöropatik ağrı ve psikojenik ağrı bulunur.
Akut Ağrı
Akut ağrı, genellikle kısa süreli olan ve belirli bir süre içinde sona eren ağrıdır. Bu tür ağrı, doğrudan yaralanma veya hastalık ile ilişkilidir ve vücudun onarım mekanizmalarını harekete geçirir. Akut ağrı genellikle dayanılabilir seviyededir, fakat bazen şiddetli olabilir. Örneğin, doğum sancıları akut ağrının bir örneğidir.
Kronik Ağrı
Kronik ağrı, 3-6 aydan uzun süredir devam eden ve süreklilik arz eden ağrıdır. Kronik ağrı genellikle yaşam kalitesini ciddi şekilde etkiler ve psikolojik sorunlara yol açabilir. Kronik baş ağrısı, sırt ağrısı ve eklem ağrısı gibi örnekleri bulunmaktadır.
Nociceptif Ağrı
Nociceptif ağrı, vücudun zarara uğradığını veya uğrayabileceğini haber veren ağrıdır. Bu tür ağrı genellikle Akut tiptedir ve yaralanma, enfeksiyon veya hastalık gibi durumlarda ortaya çıkar. Nociceptif ağrı, somatik ve visseral olmak üzere iki alt türe ayrılır.
- Somatik nociceptif ağrı: Vücudun yüzeyinde (cilt ve deri altı) veya kas-iskelet sisteminde (kaslar, eklemler ve kemikler) oluşan ağrıdır. Örneğin; kesik, baş vurusu gibi durumlar somatik nociceptif ağrının örnekleridir.
- Visseral nociceptif ağrı: İç organlardan kaynaklanan ağrıdır. Genellikle daha yoğun ve dayanılmazdır. Örneğin; apandisit iltihabı, safra kesesi taşlarının sebep olduğu ağrı gibi durumlar visseral nociceptif ağrının örnekleridir.
Nöropatik Ağrı
Nöropatik ağrı, sinir sistemi veya merkezi sinir sistemindeki (beyin ve omurilik) hasar veya bozulma sonucu oluşan ağrıdır. Bu tür ağrı genellikle yanma, batma, elektrik çarpması gibi özelliklere sahiptir. Diyabetik nöropati, travmatik sinir yaralanmaları ve multiple skleroz (MS) gibi hastalıklar nöropatik ağrının örnekleridir.
Psikojenik Ağrı
Psikojenik ağrı, psikolojik faktörlerin önemli bir rol oynadığı ve fiziksel bir hasar veya yaralanma ile tam olarak açıklanamayan ağrıdır. Stres, anksiyete ve depresyon gibi psikolojik etmenler psikojenik ağrının şiddetini artırabilir veya tetikleyebilir. Bu tür ağrı herhangi bir bölgede ortaya çıkabilir ve kronikleşme eğilimi gösterebilir.
Ağrının Sebepleri Nelerdir?
Ağrının sebepleri; başta yaralanmalar olmak üzere enfeksiyonlar, iltihaplanma, kronik hastalıklar, cerrahi müdahale gerektiren durumlar ve psikolojik rahatsızlıklar olarak sıralanabilir. Ayrıca stres seviyesinin yüksek olması, bağışıklık sisteminin zayıf düşmesi ve yaş da kronik ağrıyı tetikleyebilecek diğer etmenler arasında yer alır.
Ağrının Tanısı Nasıl Konulur?
Ağrının tanısı genellikle hekim tarafından yapılan detaylı bir görüşme ve fiziksel muayene ile konulur. Hekim, hastanın şikayetlerini dinler, geçmiş tıbbi öyküsünü alır ve fiziksel muayene yaparak ağrının olası nedenlerini belirler. Gerekirse kan testleri, idrar testleri veya görüntüleme yöntemleri (X-ray, MR, tomografi) kullanılabilir.
Ağrının Tedavisi Nasıl Yapılır?
Ağrının tedavisi altında yatan nedenin ortadan kaldırılması ve/veya ağrının kontrol altına alınması şeklinde iki ana başlıkta incelenebilir.
Ağrının Nedenine Yönelik Tedavi
Ağrının altında yatan nedenin ortadan kaldırılmasıyla acute tedavi sağlanır. Örneğin; enfeksiyon sebebiyle oluşan bir baş ağrısında enfeksiyonun giderilmesiyle baş ağrısı da ortadan kalkar.
Ağrının Kontrol Altına Alınması
- İlaç tedavisi: Ağrıyı kontrol altına almak için çeşitli ilaçlar kullanılabilir. Analjezikler (ağrı kesiciler), antiinflamatuar ilaçlar ve opioidler gibi farklı ilaç grupları reçete edilebilir.
- Fizik tedavi: Ağrının sebebine bağlı olarak fizik tedavi yöntemleri uygulanabilir. Bu yöntemler arasında sıcak-soğuk kompres uygulamaları, ultrason tedavisi, elektroterapi ve egzersiz programları yer alır.
- Kognitif davranışçı terapi: Ağrı ile başa çıkmak için bilişsel davranışçı terapi yöntemleri kullanılabilir. Bu terapide hekimle birlikte çalışarak düşünce kalıplarını değiştirme ve gevşeme teknikleri öğrenme üzerine odaklanılır.
Ağrıda Hangi Bölüme Gidilir?
Rastgele bir yerden düşme ya da bir yerde vurma sonucunda oluşan acute bir ağrı durumunda öncelikle Acil Servis’e başvurulmalıdır. Kronikleşen başta olmak üzere tüm gövde ağrılarında iç hastalıklarına gidilmelidir. İç hastalıkları doktoru gerekli görürse hastayı ilgili bölümlere yönlendirecektir.