Nöropatik ağrı, sinir sisteminin işlev bozukluğundan kaynaklanan ve yaşanan yaralanma ya da hastalıkla ilişkilendirilemeyen ağrıdır. Nöropatik ağrının nedeni sinirlerin hasar görmesi ve bu nedenle anormal sinyal iletimidir. İletimin bozulmasına neden olan durumlar arasında travma, enfeksiyon, iltihaplanma, nörolojik hastalıklar ve kimyasal ya da elektriksel zarar bulunmaktadır. Sinirlerin hasar görmesine neden olan durumlar sonucu oluşan nöropatik ağrının belirtileri yanma hissi, elektrik çarpması tarzında ağrı, uyuşma, karıncalanma ve hassasiyettir. Ağrı genellikle kroniktir ve tedavisi zordur.
Nöropatik Ağrı Nedir?
Nöropatik ağrı, merkezi ve periferik sinir sistemindeki anormal işlevlerden kaynaklanan ve yaşanan yaralanma ya da hastalıkla ilişkilendirilemeyen ağrı türüdür. Merkezi sinir sistemi (CNS) beyin ve omuriliği, periferik sinir sistemi ise omuriliğin altındaki sinirleri ve vücuttaki tüm sinirleri kapsar. Nöropatik ağrı, fiziksel bir yaralanma ya da hastalıktan sonra sinir sisteminde meydana gelen değişiklikler sonucu ortaya çıkar. Nöropatik ağrıda görülen ağrı mekanizması farklıdır ve klasik ağrı tedavilerinden yanıt alınamaz.
Ağrı şikayeti olan her hastada nöropatik ağrı mevcuttur algısı yanlıştır. Ağrının nöropatik olup olmadığını belirlemek için ayrıntılı bir değerlendirme yapılması gerekir. Sinir sistemi hasarını gösteren bulgular ile birlikte ağrının nöropatik özellikler göstermesi durumu nöropatik ağrı olarak tanımlanır.
Nöropatik Ağrının Belirtileri Nelerdir?
Nöropatik ağrının en önemli özelliği belirtilerin sabit olmaması ve kişiden kişiye değişkenlik göstermesidir. Nöropatik ağrının belirtileri şunları içerebilir:
- Ağrıda yanma hissi
- Elektrik çarpması tarzında ağrı
- Uyuşukluk ve karıncalanma
- Ağrılı bölgedeki cilt hassasiyeti
- Ağrının tekrarlayıcı, dayanılmaz ve kronik olması
Yanma hissi özellikle şeker hastalığına bağlı nöropati, HIV/AIDS ve kanser tedavisi gören hastalarda sıkça karşılaşılan bir belirtidir. Ağrıyı tanımlamakta güçlük çeken hastalarda kullanılan “en iyi tanımlayan kelime ne ise o kelimeyi seçin” sorusuna verilen cevaplardan yola çıkarak yapılan çalışmalarda nöropatik ağrının en sık karşılaşılan belirtileri arasında elektrik çarpması hissi, batma, yanma ve iğne batar gibi hisler bulunmaktadır.
Nöropatik Ağrının Nedenleri Nelerdir?
Nöropatik ağrının nedeni sinirlerin hasar görmesidir. Sinirlerin hasar görmesine neden olan durumlar arasında travma, enfeksiyon, iltihaplanma, nörolojik hastalıklar ve kimyasal ya da elektriksel zarar bulunmaktadır. Aşağıda nöropatik ağrının yaygın nedenleri sıralanmıştır:
- Şeker hastalığına bağlı nöropati
- Zehirli okaliptüs ya da kıvrık sarmaşık (Hoya) gibi bitkilerin neden olduğu temas zehirleri
- Periferik sinir yaralanmaları
- Bel fıtığı ya da disk hernisi gibi omurgayı etkileyen rahatsızlıklar
- Multipl skleroz gibi merkezi sinir sistemini etkileyen hastalıklar
- Lupus gibi otoimmün rahatsızlıklar
- HIV/AIDS gibi viral enfeksiyonlar
- Alkolizm
- İlaçların ya da bazı kemoterapi ilaçlarının yan etkileri
Nöropatik ağrının nedeni tam olarak anlaşılamasa da bu tip ağrı yaşayan kişilerin beyinlerinde bazı değişikliklerin olduğu tespit edilmiştir. Bu değişikliklerin nedeni hala tam olarak aydınlatılamamış olsa da hasar gören sinirlerden beyne gönderilen anormal mesajların oluşturduğu esas değişikliğin sonucu olduğu düşünülmektedir.
Nöropatik Ağrının Risk Faktörleri Nelerdir?
Aşağıdaki durumlar kişiyi nöropatik ağrı açısından yüksek risk grubuna sokmaktadır:
- Şeker hastalığı olmak
- AIDS/HIV pozitif olmak
- Alkol bağımlılığı
- Kıvrık sarmaşık ya da zehirli okaliptüs bitkileri gibi temas zehirlerine maruz kalmak
- Çok fazla sayıda ya da uzun süre sinirleri etkileyen yaralanmalar yaşamak
- Lupus gibi otoimmün hastalıklara sahip olmak
- Multipl skleroz gibi sinir sistemi hastalıklarıyla yaşamak
- 70 yaş üstü olmak
Yapılan bir araştırmada, multipl skleroz (MS) hastalarının %54’ünde nöropatik ağrı görüldüğü tespit edilmiştir. Altta yatan herhangi bir travma, enfeksiyon, iltihaplanma ya da yaralanma olmaksızın görülen bu ağrı belirtilerinin kişilerin yaşam kalitesini ciddi şekilde düşürdüğü vurgulanmıştır. MS hastalarında görülen nöropatik ağrının temel özelliğinin kronik olması ve tedavisinin zorluğuna dikkat çekilmiştir.
Nöropatik Ağrı Nasıl Teşhis Edilir?
Nöropatik ağrının teşhisi için öncelikle ayrıntılı bir tıbbi öykü alınması ve fiziksel muayene yapılması gerekir. Tıbbi öykü alımı sırasında ağrının başlangıcı, süresi, tipi, yeri ve şiddeti hakkında sorular sorulur. Ayrıca daha önce geçirilmiş yaralanmalar, hastalıklar, mevcut tıbbi rahatsızlıklar ve kullanılan ilaçlar hakkında bilgi alınır.
Muayene sırasında sinir hasarını gösteren bulguların varlığı değerlendirilmektedir. Sinir hasarını gösteren bulgular arasında güçsüzlük, reflekslerde azalma ya da artma, koordinasyon bozukluğu, hareketlerin hassasiyetinin azalması ve duyular arası farkın bulunması yer almaktadır. Ayrıca nörolojik muayene ile beyin ve omurilikle ilgili sorunlar olup olmadığı değerlendirilmektedir.
Ağrının teşhisinde kullanılan özel testler bulunmamaktadır ancak manyetik rezonans görüntüleme (MRG), bilgisayarlı tomografi (BT), elektromiyografi (EMG) ve sinir iletim hızı ölçümü (NCS) tetkikleri teşhise yardımcı olmaktadır. MRG ve BT ile omurilikte ve omuzlarda bulunan sinirleri etkileyen yapısal problemler tespit edilebilmektedir. Elektromiyografi (EMG) ile kaslara giden elektriksel aktivite ölçülmekte ve sinirlerin kaslara giden elektriksel uyarılarını doğru iletip iletmediği değerlendirilmektedir. Sinir iletim hızı ölçümü (NCS) ile de sinirlerin kaslara giden elektriksel uyarılarını ölçmekte ve sinirlerin iletim hızları değerlendirilmektedir.
Nöropatik Ağrının Tedavisi Nasıl Yapılır?
Nöropatik ağrının tedavisinde amaç ağrıyı tamamen ortadan kaldırmak değil ağrıyla birlikte yaşamayı kolaylaştıracak tedavilerin uygulanmasıdır. Tedavi planlamasında ağrının nedeninin yanı sıra hastanın kronikleşmiş olan bu ağrıyla birlikte yaşamayı kolaylaştıracak şekilde tedavi edilmesi hedeflenmektedir.
- Ağrı kesiciler: Nonsteroid antiinflamatuvar ajanlar (NSAID), asetaminofen içeren ilaçlar ve opioidler ağrıyı kontrol etmek için kullanılır ancak bu ilaçların etkinliği sınırlıdır. Opioid kullanımı bağımlılık riskine açık olduğu için dikkatli kullanılmalıdır.
- Antidepresanlar: Trisiklik antidepresanlar (TCA) ve serotonin-norepinefrin geri alım inhibitörleri (SNRI) nöropatik ağrıyı hafiflettiği bilinen eş etkileri nedeniyle tedavide kullanılabilir.
- Antikonvülzanlar: Gabapentin ve pregabalin gibi ilaçların yan etkileri arasında nöropatik ağrı ile ilişkili mekanizmaları etkilemek yer alır. Bu nedenle söz konusu ilaçlar nöropatik ağrıda etkin olarak kullanılabilir.
- Ağrı modüle edicileri: Topikal lidokain plakları ve transkütanöz elektriksel sinir stimülasyonu (TENS) cihazları nöropatik ağrı tedavisinde etkin olarak kullanılmaktadır.
- Davranışsal terapi: Davranışsal, bilişsel-davranışsal terapiler, gevşeme teknikleri ve hipnoz gibi yöntemler nöropatik ağrının tedavisinde yardımcı olabilir.
- Fizik tedavi: Egzersiz, germe teknikleri ve sıcak-soğuk kompresler içeren fizik tedavi yöntemleri nöropatik ağrının semptomlarını hafifletebilir.
Ayrıca psikoterapi yöntemleri kullanılarak nöropatik ağrı görülen bireylerin zihinsel olarak daha iyi hissetmesi sağlanmakta ve bu sayede beyne gönderilen ağrı sinyallerinin azaltılması hedeflenmektedir. Psikoterapi yöntemleri arasında bilişsel davranışçı terapi (CBT), gevşeme teknikleri ve hipnoz yer almaktadır.