Tutak, Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Ağrı iline bağlı bir ilçedir. Ağrı’nın 75 km batısında, Bingöl’ün ise 70 km güneyinde yer alır. Tutak’a komşu olan il ve ilçeler şunlardır: kuzeyde Patnos, batıda Diyadin ve Ağrı merkezi, doğuda ise Erzurum’un Olur ve Karlıova ilçeleri bulunur. İlçe, Ağrı Dağı’nın eteklerinde konumlanmıştır ve bu dağ nedeniyle Tutak’ı doğuda Ağrı merkezden ayıran bir hat oluşturur. Tutak, 1 Temmuz 1957 tarihli ve 7260 sayılı kanunla ilçe statüsü kazanmıştır.
Tutak’ın coğrafyası oldukça zengindir. Dağlar, vadiler, dereler ve yaylalar gibi çeşitli doğal özelliklere sahiptir. İlçe topraklarının büyük bir kısmı engebeli ve dağlık olup, Ağrı Dağı’na kadar uzanır. Tutak, tarım ve hayvancılık için uygun alanlar sunar; bu nedenle bölge halkı geçimlerini büyük ölçüde bu faaliyetlerden sağlar.
Tutak’ın ekonomisi tarım, hayvancılık ve seracılığa dayalıdır. Tarım ürünleri arasında buğday, arpa, yulaf, çavdar ve mercimek gibi tahıllar ile şeker pancarı, patates ve soğan gibi endaz ürünler yetiştirilir. Ayrıca meyve üretiminde de önemli bir potansiyele sahiptir; elma, armut, erik ve vişne gibi meyveler yetiştirilmektedir. Hayvancılık ise bölgede büyükbaş ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliğini kapsamaktadır. Seracılık faaliyetleri de ilçenin ekonomik çeşitliliğine katkıda bulunmaktadır.
Tutak Köyleri
Ağrı’nın Tutak ilçesinde birçok köy bulunmaktadır ve bu köyler ilçe genelinde dağınık bir şekilde yer almaktadır. Başlıca köyler şunlardır:
- Akça köyü
- Ağıl köyü
- Ağrılı köyü
- Ağaçdibi köyü
- Alanköy
- Aliköy
- Askale köyü
- Aslandede köyü
- Aydınlar köyü
- Balkaya köyü
- Beykonak köyü
- Cehennemderesi köyü
- Dallıçayır köyü
- Değirmendere köyü
- Demirtaş köyü
- Dibekdere köyü
- Doyran köyü
- Ekinli köyü
- Elmalı köyü
- Gözlek köyü
- Güzeller köyü
- Güzellerciftliği köyü
- Hasköy
- Karaçayır köyü
- Kavak köyü
- Kavaklıbağ köyü
- Koyunlu köyü
- Meşedibi köyü
- Pınardüzü köyü
- Sazkırı köyü
- Soylu köyü
- Sultan köyü
- Tatlıca köyü
- Topraçlı köyü
- Uğurluköy
- Yayladere köyü
Tutak’ın doğusunda yer alan Karlıova ilçesine bağlı olan bazı köylere de Tutak sınırları içerisinde yer alıyormuş gibi sıkça rastlanır. Bu durum coğrafi sınırların bazen sosyal veya ekonomik sınırlarla örtüşmeyebileceğini gösterir.
Tutak Tarihi
Tutak’ın tarihi oldukça zengin ve çok katmanlıdır. İlçede ve çevresinde pek çok medeniyet iz bırakmış olup bu durum Tutak’ı tarihi açıdan önemli bir yer haline getirmiştir. Bölge, Hitit, Urartu, Med, Roma, Bizans ve İslam dönemleri gibi farklı uygarlıkların etkisi altında kalmıştır.
Tutak’ın tarihi boyunca birçok farklı etnik grup ve medeniyet burada yaşamıştır. Bu medeniyetlerin her biri kendi kültür, sanat ve mimari anlayışını bölgeye taşıyarak zamanla Tutak’ın özgün kültürel yapısını oluşturmuşlardır. Bu nedenle ilçe sınırları içinde birçok tarihi yapı, anıt ve kalıntı bulunmaktadır.
Urartu döneminde bölgeye hakim olan Urartular, zamanla bölgenin en önemli medeniyetlerinden biri haline gelmişlerdir. Urartular tarafından inşa edilen kaleler, mezarlar ve diğer yapılar günümüzde hala varlığını sürdürmektedir.
Bölgenin tarihi Patnos ve Diyadin gibi komşu ilçelerle de örtüşmektedir. Bu ilçelerle birlikte Ağrı’nın tarihi dokusunu oluştururlar ve Doğu Anadolu’nun en zengin tarihsel miraslarından birini sunarlar.
Tutak Dereleri
Tutak ilçesi birçok dere ile çevrilidir ve bu dereler bölgenin doğal güzelliklerini oluşturur. Başlıca dereler şunlardır:
- Aşağıdereler
- Çaydere
- Konaktepe deresi
- Yukarıdereler
Tutak dereleri yaz aylarında bölge halkı tarafından piknik amacıyla sıkça ziyaret edilir. Bu dereler çevresinde mesire alanları bulunur ve halk burada doğa ile iç içe zaman geçirebilir.
Tutak Gölleri
Tutak’da Mercan Gölü adında bir gölet bulunur. Bu gölet etrafındaki doğal güzellikler ile birlikte bölge halkı için önemli bir rekreasyon alanıdır. Mercan Gölü çevresinde piknik alanları, mesire yerleri ve balık tutma imkanları sunar.
Bunun yanı sıra ilçede mevsimsel olarak oluşan bazı su birikintileri de bulunabilir.