Ağrı kesiciler, ağrıyı hafifletmek veya ortadan kaldırmak için yaygın olarak kullanılan ilaçlardır. Ancak, bazı ağrı kesici türleri aşırı dozda alındığında veya uzun süre kullanıldığında ciddi yan etkilere ve zararlara neden olabilir. Bu nedenle, ağrı kesicilerin doğru ve dikkatli bir şekilde kullanılması önemlidir.
Ağrı Kesiciler Hakkında Bilinmesi Gerekenler
Ağrı kesiciler, ağrıyı azaltmak veya ortadan kaldırmak için kullanılan ilaçlardır. Bu ilaçlar, ağrı sinyallerinin beyne ulaşmasını engelleyerek veya beyin tarafından ağrının algılanmasını değiştiren mekanizmalara sahiptir. Ağrı kesiciler reçetesiz veya reçeteli olarak temin edilebilir. Yaygın olarak kullanılan ağrı kesici ilaçlardan bazıları şunlardır:
-
Asetaminofen: Hafif ve orta şiddetteki ağrılar için kullanılır ve ateşi düşürmeye de yardımcı olur.
-
İbuprofen: Ağrıyı azaltır ve iltihabı dindirir.
-
Naproksen: İltihabı azaltmaya yardımcı olur ve ağrıyı hafifletir.
-
Aspirin: Ağrıyı hafifletir ve ateşi düşürmeye yardımcı olur.
-
Kodein: Orta şiddetteki ağrılar için kullanılır ve genellikle ibuprofen veya asetaminofen ile birlikte bulunur.
-
Oksikodon: Şiddetli ağrılar için kullanılır ve genellikle asetaminofen veya nalokson ile birlikte bulunur.
-
Morfin: Şiddetli ağrılar için kullanılır ve genellikle ameliyat sonrası veya kanser tedavisi gören hastalarda kullanılır.
-
Tramadol: Orta ila şiddetli ağrılar için kullanılır ve genellikle diş ağrısı veya fibromyalji gibi kronik ağrılar için reçete edilir.
-
Karbamazepin: Sinir ağrıları (nöropatik ağrı) için kullanılır ve epilepsi tedavisinde de kullanılır.
-
Gabapentin: Sinir ağrıları için kullanılır ve epilepsi tedavisinde de kullanılır.
Ağrı kesicilerin etkileri genellikle birkaç saat sürer, ancak bazı ilaçların etkileri daha uzun sürebilir. İbuprofen gibi bazı ilaçlar iltihabı azaltarak ağrıyı hafifletirken, diğerleri sadece ağrıyı azaltır.
Ağrı kesiciler vücutta belirli biyokimyasal yolları etkileyerek çalışır. Örneğin, asetaminofen (parasetomol) prostaglandin sentezini inhibe eder; bu da ağrı algısını azaltır. Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID’ler) ise hem ağrıyı hem de iltihabı azaltır. Opioidler, beyin reseptörlerine bağlanarak ağrı algısını değiştirir.
Ağrı Kesicilerin Yan Etkileri Nelerdir?
Ağrı kesicilerin yan etkileri, ilacın türüne, dozuna, kullanım süresine ve kişinin genel sağlık durumuna bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Bu yan etkiler hafif olabileceği gibi ciddi ve yaşamı tehdit edici de olabilir. En sık görülen yan etkiler arasında mide bulantısı, kusma, hazımsızlık, ishal, baş dönmesi ve uyku hali yer alır.
Ağrı kesici kullananlarda görülen diğer yaygın yan etkiler şunlardır:
-
Mide veya bağırsak kanaması
-
Karaciğer hasarı
-
Böbrek hasarı
-
Yüksek tansiyon
-
Kalp krizi
-
Felç
-
Bağımlılık riski
-
Nefes almanın zayıflaması
-
Ödem (vücutta sıvı birikmesi)
-
Cilt döküntüleri, kaşıntı veya kızarıklık
-
Kan hücrelerinin sayısında azalma (anemi)
Ağrı kesici kullananlarda görülebilecek ciddi yan etkiler ise şunları içerir:
-
Karaciğer hasarı: Özellikle asetaminofen içeren ağrı kesicilerin aşırı dozda alınması karaciğer hasarına neden olabilir. Karaciğer hasarının belirtileri arasında sarılık (cildin ve gözlerin sararması), koyu renkli idrar, açık renkli dışkı ve mide bulantısı yer alır.
-
Böbrek hasarı: Özellikle uzun süreli kullanımda böbrek hasarı riski artar. Böbrek hasarının belirtileri arasında yorgunluk, nefes darlığı, ayak bileklerinde şişlik ve idrarda kan yer alabilir.
-
Kalp krizi veya felç: Bazı nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID’ler) uzun süreli kullanımda kalp krizi veya felç riskini artırabilir.
-
Bağımlılık riski: Özellikle opioidlere bağımlılık riski vardır. Opioid bağımlılığının belirtileri arasında uyuşukluk, iştahsızlık, sosyal etkinliklerden uzaklaşma ve kişisel hijyene dikkat etmeme yer alır.
-
Nefes almanın zayıflaması: Özellikle yüksek dozda opioid içeren ağrı kesicilerin kullanımı nefes almayı zorlaştırabilir. Nefes darlığının belirtileri arasında hızlı nefes alma, dudaklarda veya tırnak uçlarında mavi renklenme ve halsizlik yer alır.
Kullanım Süresi ve Doz Aşımı
Ağrı kesicilerin uzun süreli kullanımı, özellikle yüksek dozda alındığında ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu nedenle, bu ilaçların kullanım süresinin mümkün olduğunca kısa tutulması önemlidir. Ağrı kesicilerin uzun süreli kullanımının neden olabileceği bazı potansiyel zararlar şunlardır:
-
Karaciğer hasarı: Asetaminofen içeren ağrı kesicilerin aşırı dozda alınması karaciğer hasarına neden olabilir. Karaciğer hasarı belirtileri arasında sarılık (cildin ve gözlerin sararması), koyu renkli idrar ve açık renkli dışkı yer alır.
-
Böbrek hasarı: Ağrı kesicilerin uzun süreli kullanımı böbrek fonksiyonlarını olumsuz yönde etkileyebilir ve böbrek hasarına neden olabilir. Böbrek hasarının belirtileri arasında yorgunluk, nefes darlığı ve ayak bileklerinde şişlik yer alır.
-
Mide problemleri: Nonsteroid antiinflamatuar ilaçların (NSAID’ler) uzun süreli kullanımı mide zarında tahrişe neden olabilir ve mide kanaması riskini artırabilir. Mide kanamasının belirtileri arasında siyah dışkı, kahve telvesi renginde kusma ve mide ağrısı yer alır.
Karaciğer Hasarı Riski
Ağrı kesicilerin karaciğer üzerindeki etkileri, özellikle asetaminofen içeren ilaçların aşırı dozda alınması durumunda önemli bir endişe kaynağıdır. Asetaminofen karaciğer tarafından metabolize edilir ve yüksek dozlarda alındığında karaciğer hasarına neden olabilecek toksik bileşiklerin oluşumuna yol açabilir. Asetaminofen içeren ilaçların önerilen dozlarının üzerinde alınması karaciğer hasarına neden olabilir.
Ağrı kesici kullananlarda karaciğer hasarının belirtileri arasında sarılık (cildin ve gözlerin sararması), koyu renkli idrar, açık renkli dışkı, mide bulantısı, kusma, üst karın bölgesinde hassasiyet ve iştahsızlık yer alır.
Ağrı Kesicilerin Zararları Hakkında Bilimsel Araştırmalar
Ağrı kesicilerin zararları konusunda yapılan bilimsel araştırmalar, özellikle opioidlere bağımlılık riski hakkında önemli bulgular ortaya koymuştur. Opioidler, özellikle şiddetli ağrılar için reçete edilen morfin, oksikodon ve hidrokodon gibi ilaçlardır. Bu ilaçların uzun süreli kullanımı bağımlılık riskini artırabilir.
Opioid Kullanımı ve Bağımlılık Riski Üzerine Araştırmalar
Amerikan Tıp Derneği Dergisi’nde yayımlanan bir çalışmaya göre, opioid reçetelerinin yaklaşık %25’i yüksek riskli hastalara verilmektedir.[5] Ayrıca Chronic Disease Prevention Journal’da yayımlanan bir başka çalışmada, opioid reçetelerinin yaklaşık %30’unun düşük gelirli bireylere verildiği bulunmuştur.[6] Başka bir çalışmada ise opioid reçetelerinin %40’ından fazlasının bağımlılık riski yüksek olan hastalara verildiği tespit edilmiştir.[7]
Asetaminofen Kullanımının Karaciğere Etkisi Üzerine Araştırmalar
Asetaminofen kullanımının karaciğer üzerindeki etkileri üzerine birçok araştırma yapılmıştır. Bu çalışmaların sonuçları, aşırı dozda asetaminofen kullanımının karaciğer hasarına yol açabileceğini göstermektedir.
Hepatology dergisinde yayımlanan bir çalışmada, aşırı dozda asetaminofen alan hastaların %85’inin karaciğer nakli gerektirecek kadar ciddi karaciğer hasarı yaşadığı bulunmuştur.[8] Ayrıca Clinical Liver Disease dergisinde yayımlanan bir derleme çalışmasında, asetaminofen kullanımının karaciğer enzimlerinde artışa neden olduğu ve yüksek dozda kullanımının hepatotoksisiteye yol açabileceği belirtilmiştir.[9]
NSAID Kullanımının Riskleri Üzerine Araştırmalar
Nonsteroid antiinflamatuar ilaçların (NSAID’ler) kullanımıyla ilgili yapılan araştırmalar, bu ilaçların uzun süreli kullanımının çeşitli sağlık sorunlarına yol açabileceğini göstermektedir.
American Journal of Medicine dergisinde yayımlanan bir çalışmada, NSAID kullanıcılarının %20’sinin mide problemleri yaşadığı bulunmuştur.[10] Ayrıca NSAID kullanan hastalarda kardiyovasküler hastalık riskiyle ilgili yapılan araştırmalarda, bu ilaçların uzun süreli kullanımının kalp krizi riskini artırabileceği tespit edilmiştir.[11]
Diğer Ağrı Kesici İlaçların Yan Etkileri Üzerine Araştırmalar
Diğer ağrı kesici ilaçların yan etkileri üzerine de birçok araştırma yapılmıştır. Örneğin, migren tedavisinde kullanılan triptan sınıfı ilaçların yan etkileri üzerine yapılan bir çalışmada, bu ilaçların kullanıcılarının yaklaşık %40’ında baş dönmesi, uyuşukluk veya halsizlik gibi yan etkiler görüldüğü bulunmuştur.[12] Ayrıca kronik ağrı tedavisinde kullanılan gabapentin’in yan etkileri üzerine yapılan bir araştırmada, bu ilacın kullanıcılarının %30’unun uyku hali ve baş dönmesi gibi yan etkiler yaşadığı tespit edilmiştir.[13]
Ağrı Kesici Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Ağrı kesici kullanırken dikkat edilmesi gerekenler şunlardır:
-
Dozaj talimatlarına uyun: Reçetede veya etiketinde belirtilen dozaj talimatlarına uyun. Aşırı dozda almak ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
-
Uzun süreli kullanımdan kaçının: Ağrı kesicileri uzun süreli kullanmaktan kaçının. Uzun süreli kullanım bağımlılık riskini artırabilir.
-
Diğer ilaçlarla etkileşimlere dikkat edin: Alkol veya diğer ilaçlarla birlikte kullanmamaya özen gösterin; çünkü bu kombinasyonlar ciddi yan etkilere neden olabilir.
-
Yan etkilerini izleyin: Ağrı kesici kullandıktan sonra mide bulantısı, kusma veya cilt döküntüleri gibi yan etkilerini izleyin ve herhangi bir endişeniz varsa doktora danışın.
-
Doktorunuza danışın: Kronik bir rahatsızlığınız varsa veya başka ilaçlar kullanıyorsanız doktora danışmadan ağrı kesici kullanmayın.
-
İlaç tarihini kontrol edin: Ağrı kesici kullanmadan önce ilacın son kullanma tarihini kontrol edin.
-
Çocuklardan uzak tutun: Ağrı kesicileri çocukların ulaşamayacağı bir yerde saklayın.
-
Reçetesiz satılan ağrı kesicilere dikkat edin: Reçetesiz satılan ağrı kesicileri de dikkatli kullanın; çünkü bunlar da ciddi yan etkilere neden olabilir.